Esham Sistemi

Sosyal ve iktisadi problemlere çare yine toplumun, piyasanın içinden çıkıyor. İş içinde eğitim gibi problemin kendisinin çözümü dayatması ortaya oldukça güzel sonuçlar çıkarıyor.

Benim ilk defa duyduğum Esham Sistemi böyle bir şey. Masa başında oluşturulan teoriden sahaya uygulanan bir sistem değil, sahadan çıkıp çerçevesi oluşturulan bir sistem.

İlgimi çekti. Kısa bir araştırma yaptım.



Esham, Arapça pay, hisse anlamına gelen "sehm"in çoğulu. Faizsiz borç alım sistemi olan Esham’ın özü karz-ı hasene denilen, faizsiz borç alıp vermeye dayanıyor. Osmanlı daha önce bunu uygulamış. 

Fakat 1768 yılında Rusya ile yeni bir savaşa giren Osmanlı, mali krizin boyutları giderek büyüdüğünden, krizi aşabilmek amacıyla, bir iç borçlanma aracı olarak Esham Sistemi'ne başvurmuş. 

Küçük Kaynarca Antlaşmasından sonra bütçenin yarısı kadar bir meblağla borçlanmak zorunda kalan Osmanlı, 1775 yılından itibaren faizsiz iç borçlanma gibi çok güçlü bir sistem kurdu. Uygulamaya konulan Esham Sistemi 1860’lı yıllara kadar devam etti. 

Bu sistemde borç verenlere devlet yüklü bir karşılık veriyordu. Fakat alınan bu pay faiz değildi. Yani 1000 lira veren bir kimse her sene 200 lira alıyordu. Maaş alır gibi ömür boyu bu 200 lirayı almaya devam ediyordu. 

Mesela bir dükkan düşünün. Burada baharat satılıyor. Dükkanın yıllık vergisi 1000 lira 
diyelim.  

Devlet, buranın vergi toplama hakkını vatandaşlardan birine bırakmak isterse, belli bir bedel karşılığında buranın vergisini satışa çıkarır.

Tespit edilen bedel 1000 liranın beş katına denk gelen 5000 lira olsun. 
Esham sistemince buranın vergisini toplamaya hak kazanan kişi, ölünceye kadar her sene buranın vergisini kendi hesabına toplamaya başlar. 

Bu şekilde beş sene içerisinde verdiğiniz anaparayı çıkartmış ve ömür boyunca senelik, sabit bir geliriniz oluyor.

Devletin yatırım ve ödemeler için acil nakit ihtiyacı olduğunda bu sistem ilaç gibi. 


Abdullah Kargılı